انجمن‌های نجومی و نشریات

برگردان: سوسن قیصرزاده

اولین رصدخانه‌های مدرن و حمایت شده، به منظور تامین نیازهای کشتیرانی و نگاه‌داری وقت چدید آمد و اولین آن‌ها نشریات آن‌ها بر همین قیاس به شکل سالنما‌های [نجومی]، چیزهای گذرا و نظایر آن بود. اولین نشریاتی که به صحنه راه یافت شامل La Connoissance des Temps (رصدخانه‌ی پاریس 1697) و Nautical Almanacs  (رصدخانه‌ی گرینویچ 1767، رصدخانه‌ی سان فرناندو اسپانیا 1792، رصدخانه‌ی نیروی دریایی ایالات متحده 1855). تولید اطلاعات مربوط به تقویم و کشتیرانی مناست با زبان‌ها و محل‌های ویژه نیز وظیفه‌ی مهم رصدخانه‌های بی‌شمار قرن نوزدهم بود.

انجمن‌های حرفه‌ای (و نشریات) اعتبار یک جامعه‌ی علمی را تامین می‌کنند و در ذخیره‌ی دانشف رسوم و تجربیات سهیم می‌شوند. به هر حال اولین انجمن علمی –انجمن سلطنتی لندن تاسیس شده به سال 1660- عمدتا آماتوری بود. انتشار نشریه‌ی این انجمن با نام philosophical Transactions در سال 1665 شروع شد و برای اولین بار نشر سریع کشفیات علمی جدید را تسهیل کرد و محلی را برای نقد ایشان فراهم آورد.

اولین انجمن ویژه‌ی نجوم، انجمن نجوم لندن بود (که به زودی به انجمن نجوم پادشاهی RAS تبدیل شد) که به منظور برآوردن نیازی که انجمن پادشاهی بدان پاسخ نمی‌گفت، در 1820 توسط جان هرشل و دیگران تاسیس شد. مدت‌ها قبل از این که یهودیان به دانشگاه‌های انگلیسی راه یابند، نام‌های یهودی در فهرست‌های اولیه‌ی اعضا ظاهر می‌شود، و زنی به نام کارولین هرشل در شال 1828 مدالی دریافت کرد، دومین فرد (دریافت کننده‌ی مدال) ورا روبین در سال 1996 بود. نشریه‌ای این انجمن با نام Memories در 1821 شروع به انتشار کرد و در ابتدا شامل مقالاتی بود که به شکل خلاصه در اجلاس ماهانه ارائه شده بود. به زودی مسئولین ضروری دیدند که از سخنرانبه خاطر ارائه‌ی مقاله‌اش قدردانی کنند و این موضوع لزوما به منزله‌ی تایید یا تعهد بی‌قید وشرط Memories نیست. یک کمیته‌ی کوچک گاه گاه مقالات را بررسی می‌کرد و به هیات انجمن توصیه کرد که آن‌اه باید مقالات را چاپ کنند. بدین ترتیب Memories می‌تواند ادعا کند که هم اولین نشریه‌ی خاص نجوم بوده و هم اولین نشریه‌ای است که مطالبش داوری می‌شده است.

با این همه Memories برای مقوله‌های کمتر اساسی مانند پیشرفت نقدهای جلسات، توضیحات مختصر درباره‌ی پدیده‌های نجومی و گزارش رصدخانه‌های نجومی و گزارش رصدخانه‌ها هیچ ندارکی ندید در 1827 آن انجمن نشریه‌اش را به نام Monthly Notices بنیاد نهاد. این نشریه گسرتش پیدا کرد و سرانجام با ترتیب انتشار نزدیک به هم منتشر شد و اکنون ماهانه سه بار منتشر می‌شود. Memories وسیله‌ای برای چاپ مقالات بسیار طولانی و گردآوری اطلاعات شد و در 1977 به نفع میکروفیش‌ها در نشریه‌ی Monthly Notices کنار رفت. نسخه‌های اولیه‌ی هر دو مجله خبرهای گاه و بیگاه به زبان فرانسه داشتند اما در بیشتر دوره‌ی تاریخ‌شان تک زبانه بوده‌اند. نشریه‌ی نجومی دیگری که در اواخر دهه‌ی 1820 با نام Astronomische Nachrichten ظاهر می‌شود، ثمره‌ی اشتیاق مردی بی‌نظیر به نام هاینریش کریستین شوماخر است که از 1823 تا زمان مرگ‌اش در 1850 مدیر رصدخانه‌ای در آلتونا بود. ویرایش نشریه‌ی astronomische Nachrichten ابتدا توسط سی ای پیترسون و سپس از 1855 توسط سی ای اف پیترز در آلتونا ادامه یافت. در 1872 رصدخانه‌های آلتونا به کایل (Kiel) منتقل شد و این مجله از آن جا تا اواخر دهه‌ی 1930، هنگامی که به برلین انتقال یافت، ویرایش شد. شوماخر پیشنهاد داد که مقالات به «هر زبان اروپایی» منتشر شود؛ از ابتدا مطالب به زبان فرانسه و انگلیسی متداول بود و امروزه تقریبا تمامی مقالات به زبان انگلیسی است.

نشریه‌ی دیگری که ابداع مردی بی‌همتا بود با نام Astronomical Journal در آمریکا منتشر شد که در 1849 با تقلیدی سنجیده از مجله‌ی علمی آلمانی توسط بنیامین آپتورپ گولد تاسیس گردید. صفحات این مجله در سرتاسر جهان، برای حرفه‌ای‌ها و آمتور‌ها به یک اندازه باز بود. چاپ این نشریه‌ی فوق با جنگ داخلی متوقف شد، اما گولد در 1886 انتشار آن را دوبار از سر گرفت. اکنون نجوم آمریکا Astronomical Journal را منتشر می‌کند.

یک چیز عجیب در میان نشریات نجومی The Observatory است که در 1877 تاسیس شد و تا امروز مسئولین وقتش، همگی به آن اعتراف کرده‌اند. این مجله بر کوتاه کردن مقالات تحقیقی، گزارش جلسات، بررسی و اخبار سرگرم کننده را درج می‌کند.

فرانسه گستره‌ی وسیعی از مجلات را ابتدا یا Bulletin Astronomique در 1884 تولید کرد، که در رصدخانه‌ی پاریس منتشر می‌شد اما کار انجام یافته به آن جا محدود نگردید. Societe Astronomique de France و «Bulletin»اش مربوط به آن در 1887 و Journal Des Observateurs در 1915 تاسیس شد.

در 1863 منجمان آلمانی انجمنی را به نام Astronomische gsellschaft در شرایط اتحاد تدریجی ایالت‌های آن کشور تاسیس؛ این انجمن انتشارات خودش را بلافاصله در اواخر قرن شروع کرد و مسئولیت نشریه‌ی Astronomische Nachrichten را به عهده گرفت. انجمن‌های ملی دیگری که در قرن نوزدهم تاسیس شد عبارت است از Societa Astronomica Italiana …………

ادبیات پیایندی در اواخر قرن نوزدهم و اوئل قرن بیستم

پدیدار شدن «اخترفیزیک» در دهه‌های آخر قرن نوزدهم منجر به گرفتاری در «نجوم جدید» دانشمندانی از گستره‌ی بزرگی از رشته‌ها (رشته‌های متعدد) شد. و این موضوع گاهی به ایجاد کشمکش بین آن‌ها و منجمان قدیمی (به صورت موضعی) منتج می‌شد. در بریتانیا RAS و نشریاتش موفق شدند که موضوعات جدید را به خود جذب کنند. گروه آمریکایی به طور جزیی با تاسیس مجله‌ی ApJ در 1895 توسط «جرج الری هیل» و همکارانش جدا شد. این مجله در ابتدا بیشتر نتایج طیف‌نگاری‌های رصدخانه‌ی «یرکز» بلافاصله بعد از رصدخانه‌ی مونت ویلسن، با قدری با کمی مقاومت از جانب اخترشناسان مناطق دیگر چاپ می‌کرد. مجله‌ی فوق بالاخره در سراسر امریکا (بعدا سراسر دنیا) پخش شد و همه‌ی جنبه‌های نجوم را در بر گرفت. اگر چه مواقعی بوده است که شورای نوسیندگان (ویراستاران) بر این گمان بودند که ضروری است با صراحت اعلام دارند از مقالاتی با موضوع ابزارهای نجومی و نجوم رادیویی استقبال می‌کنند، دعوتی که خیلی هم متقاعد کننده‌ نبود. در ابتدا رصدخانه‌ی یرکز مالک ApJ بود اکنون آن را انتشارات دانشگاه شیکاگو منتشرمی‌کند اما به مدیریت «انجمن نجوم آمریکا». این مجله از آغاز مطلقا تک زبانه بوده است.

گروه آلمانی و فرانسوی نیز همچان‌که گسترش می‌یافت با تاسیس Zeitschift Fur Astrophysik در 1930 و Annalens D’Astrophysique در 1938 -که هر دو در اصل تک زبانه بودند- از هم جدا شدند. اما با مقالات متعددی به زبان انگلیسی تا زمانی که در نشریه‌ی A&A در 1969 ادغام شدند. به نظر نمی‌رسد هیچ گروه ملی دیگری به اندازه‌ی کافی گسترده  که از این دو نشریه‌ی حرفه‌ای فوق حمایت کند و اخترفیزیکدانان دیگر نقاط به سوی مقاله‌نامه‌های دانشگاهی و ژورنال‌های فیزیک در کشورهای محل اقامت، یا به طور فزاینده‌ای به ApJ روی آوردند.

گسستگی بیشتر در نوشته‌های نجومی نسبتا رویدادی تازه است. به استثنای نشریه‌ی تخصصی در زمینه‌ی شهاب‌سنگ‌ها (از 1935 به بعد در آمریکا و از 1941 در اتحاد جماهیر شوروی) و ماه‌نگاری که هر دو با انجمن‌های تخصصی مربوطه پیوند داشتند. نشریاتی که بر خورشید و منظومه‌ی شمسی دیگر تمرکز کرده بودند و بخش‌های موازی در انجمن نجوم آمریکا و چند انجمن حرفه‌ای، بعدد از جنگ جهانی دوم پدیدار شدند.

در نیمه‌ی دوم قرن بیستم دو هدایت‌گر اصلی تشکیلات انجمن‌ها جدید و انتشارات وجود داشت. در بیشتر کشورهای در حال توسعه،  کشورهای باقی مانده از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، یوگسلاوی و چکسلواکی منجمان اغلب انجمن‌هایی را دایر کرده‌اند که نسبتا کوچک معمولی است. کشورهایی با جمعیت‌‌های باز هم کوچکتر منجمان حرفه‌ای معمولا از طریق یک کمیته‌ی ملی تحت حمایت فرهنگستان ملی علوم به اتحادیه بین‌المللی نجوم می‌پیوندند.

مجلات جدید ناشران تجاری به شکل گسترده‌ای از طریق دلگرم ساختن اعضا گروه نجومی نشریات قدیمی‌تر پدید آمدند، کسانی که احساس می‌کردند به قدر کافی به آن‌ها رسیدگی نمی‌شود. هیچ یک از این‌ها هم اکنون رقیبی جدی -به این مفهوم که هم بزرگ باشند هم مورد توجه- به حساب نمی‌آیند. در حقیقت چنانچه خواهیم دید گرایش مسلط به سوی تمرکز بیشتر مقالات مهم در بزرگ‌ترین مجلات با داوری بوده است. هر کدام از آن‌ها اکنون کم و بیش فقط به زبان انگلیسی منتشر می‌شود. …. .

پیش از این (در قرن نوزدهم) چند منجم دریافتند که نوشته‌ها برای کسی که می‌خواست همه‌ی آن را بررسی کند خیلی حجیم شده بود. کوششی برای ساختن یک کتاب‌شناسی نجومی با عنوان (Bibliogaphica Astronomica) تنها یک یا دو سال  دوام یافت (حدود 1895). Astronomischer Jahhresbricht  همراه با خلاصه‌هایی که در ابتدا تماما به زبان آلمانی نوشته می‌شد (اما عناوین مقاله به معمولا زبان اصلی) موفق‌تر بود. Astronomische Gesellschaft در 1899 شروع به انتشار این نشریه کرد. این مجله از هر دوجنگ جهانی جان سالم به در برد (اگر چه با گزارش ناقص نوشته‌ها در طول جنگ جهانی دوم) و در 1969 به یک ناشر تجاری واگذار و به نشریه‌ای انگلیسی زبان با عنوان Astronomy and Astrophysics Abstracts تبدیل شد.

آماتورها در نجوم

از زمان تاسیس انجمن نجوم پادشاهی، از منجمان پاره وقت و تمام وقت، داوطلب و حقوق بگیر، آماتور و حرفه‌ای استقبال می‌کرد. به هر حال همچنان که فعالیت‌ها و نشریات آن به طور روزافزون بر علایق و محصولات بخش تمام وقت، حقوق بگیر، حرفه‌ای متمرکز می‌شد، انجمن‌های نجومی آماتور ناگزیر پدید آمدند. از آن‌ها که باقی ماندند «انجمن لیدز» (1859) اولین و «انجمن لیورپول» (1881) دومین بود. در 1890 BAA که پایه‌ای فراگیرتر داشت به دنبال آن‌ها آمد. در همان سال مجله‌ی BAA منتشر شد و هنوز در اوج شکوفایی است.

در آمریکا انجمن‌های آماتور ابتدا در شیکاگو (1863) و سپس در بالتیموور (1881) پدید آمدند که از تاسیس انجمن نجوم آمریکا AAS در 1899 قدیمی‌تراند. انجمن نجوم پاسیفیک و «نشریات» (Publications) آن به تاریخ 1899 برمی‌گردد. یک سازمان رقابتی آماتور-حرفه‌ای از زمان تاسیس‌اش (برای هماهنگ کردن رصد یک خورشیدگرفتگی از کالیفرنیا) نیز باقی مانده است، اگر چه سرانجام جدا شدن مجموعه‌ی نشریه لازم شد. «نشریات» و یک دوره‌هایی از Leaflets (1971-1925) به حرفه‌ای‌ها خدمات می‌دهد به تازگی مجله‌ی «مرکوری» بیشتر مورد توجه آما‌تورها است.

انجمن AAVSO که در 1911 تاسیس شد، سازمانی است که آماتورها در آن مسلط‌اند. این تشکیلات به سازمانی متصل است که مقالات‌اش به سطح پژوهشی نزدیک شده. مقالاتی که تنها مختصری شبیه نوشته‌های انجمن AFOEV در 1921 و در روزگار خودش، انجمن منجمان مسکو بود که «بولتن» اش  (1937-1925) که بعدها به عنوان یکی از نشریات فرهنگستان علوم اتحاد شوروی پذیرفته شد.

همکاری بین‌المللی

همکاری بین‌المللی در نجوم در قرن 18 با مشارکت در اعزام هیئت‌های برای رصد گذر زهره شروع شد. و در 1800 در لیلینتال یک گروه متشکل از 24 «پلیس سماوی» (؟) برای دیده‌بانی منطقه‌البروج در جستجوی سیاره‌ای بین مریخ و مشتری (همان‌گونه که قانون بده پیش‌بینی می‌کرد) سازماندهی شد. طرح‌هایی که منجر به Bonner DurchMusterung (فهرست حجیم ستارگان) شدند در 1859 شروع شد. و فهرست آسمان جنوبی آن Cordoba Darchmusterung به میزان زیادی کوچک بود، اما به توافقی میان 17 رصدخانه به منظور تعیین موقعیت‌های بسیار دقیق ستارگان Dar?? با قدر زیر 9 انجامید. به هر حال کار که به آهستگی پیش می‌رفت، در اثر اختراع عکاسی با صفحه‌های امولوسیون خشک جلو افتاد.

برگردان: سوسن قیصرزاده