«علوم فضا» ؛ «دانش روز برای همه»
آروین صداقت‌کیش
«علوم فضا» دومین جلد از کار جدید انتشارات علمی فرهنگی؛ «دانش روز برای همه» است. هدف این مجموعه نشر آثاری برای مخاطبان عمومی علوم به خصوص جوانان و نوجوانان بوده است. مترجم، «شادی حامدی آزاد»، همکار شورای نویسندگان ماهنامه‌ی نجوم است و پیش از این هم به ترجمه‌ی متون نجوم و هوافضا دست زده. به دلیل همین آشنایی است که در کتاب به اشتباه‌های معمولی مترجمان کتاب‌های علمی برنمی‌نخوریم.
کتاب علوم فضا را از لحاظ ترجمه می‌توان جزو متن‌های کم اشتباه به زبان فارسی به شمار آورد. علاوه بر دوری از اشتباهات معمول، زبان روان و یک‌دستی دارد. این روانی باعث می‌شود که علاقه‌مندان (احتمالا جوان یا نوجوان) مجموعه ترغیب شوند و رابطه‌ی بهتری با موضوع کتاب برقرار کنند. این، یکی از خصوصیات نوشته‌های خوب عامه فهم علمی است. معمولا به نویسندگان یا مترجمان توصیه می‌شود که سعی کنند علاوه بر این که مفاهیم را ساده می‌سازند (تا غیر متخصص‌ها بفهمند) از زبان ساده‌ای (از نظر ساختمان جمله و کلمات) استفاده کنند تا خواننده بیشتر توان فکری خود را صرف درک مطلب ارائه شده کند.
کتاب (مانند بقیه‌ی عنوان‌های این مجموعه) با «علم چیست» آغاز می‌شود. نوشته‌ای که خوانندگان را با روش‌ها، رشته‌ها و هنجارهای اصلی دنیای دانش آشنا می‌سازد. بخش «فضانوردی و دانشمندان علوم فضایی» خواننده را با آن‌چه در حوزه‌ی این دانش می‌گذرد آشنا می‌کند؛ این که علاقه‌مندان وارد شدن به این حوزه از دانش بشری چه شغل‌هایی ممکن است داشته باشند؟ چه اندازه فرصت‌های شغلی در این رشته‌ها وجود دارد؟ و … نوشته‌های این بخش نشان‌دهنده‌ی اهمیتی است که نویسندگان آن برای آگاه ساختن نوجوانان از آینده‌ی شغلی موجود در هر یک از رشته‌های علمی و پاک کردن تصورات غیر واقعی، بخشی از کتاب‌شان را اختصاص داده‌اند. در همین بخش مطلب جالب توجه دیگری با عنوان «محصولات جانبی از فضا» به چشم می‌خورد. این قسمت به فایده‌های ناخواسته‌ی (یا از پیش تعیین نشده‌ی) تحقیقات علمی می‌پردازد؛ تاثیر پژوهش در رشته‌های متعدد که زندگی بشر معاصر را دگرگون می‌کند. این بخش برای کسانی جالب است که با پرسش آزار دهنده‌ی «علم به چه درد می‌خورد؟» مواجه شده و جوابی برای آن نیافته‌اند. هر چند این تنها جواب نیست و تنها فایده‌ی علم هم ساختن کفش و عینک‌های فضایی ضد پرتو فرابنفش نیست، اما ممکن است به برخی از فایده-دوستان بباوراند که علم هم مفید است.
در بخش 1 تا حدود زیادی تاریخچه‌ی فعالیت‌های فضانوردی بشر از روز نخست تا امروز (زمان چاپ کتاب) مرور می‌شود. مقاله‌ی دوم به آینده‌ی ماموریت‌های فضایی می‌پردازد. خواننده در این بخش به سادگی با خطوط کلی ماموریت‌هایی که دانشمندان مایل‌اند در سال‌های آینده انجام دهند آشنا می‌شود. خواننده‌ای که این بخش را می‌خواند تصوری واقع بینانه از آن‌چه در کوتاه و میان مدت (به احتمال زیاد) بر کاوش‌های فضایی خواهد گذشت آشنا می‌شود. خوشبختانه در این مقاله از عناوینی مانند: «سفر با سرعت بیش از نور تا پنجاه سال دیگر!»، «قرن بیست و یکم، انسان در نزدیکی ستارگان همسایه» یا «پایگاه فضایی بر سطح مشتری!» خبری نیست. هر چند برخی از ماموریت‌هایی که در این مقاله به آن‌ها اشاره شده اکنون انجام شده یا در حال انجام است.
لباس فضانوردان، چیزی که کنجکاوی افراد زیادی را بر می‌انگیزد؛ این لباس باید محکم باشد؟ مقابل حرارت مقاوم باشد؟ آیا انواع مختلفی دارد؟ کدام شرکت‌ها این نوع لباس‌ها را می‌سازند؟ و بسیاری سوال‌ها دیگر در باره‌ی این پوشش عجیب و دوست داشتنی و آن کلاه‌خودهای کروی شکل. بخش بعد هم همین‌طور است. «آموزش فضانوردان» همراه با واقعیت‌ها و به دور از تصویر احساسی همیشگی. فضانوردی از پیشه‌های دور از دسترس و به همین دلیل مورد علاقه‌ی نوجوانان است. نوشته‌هایی از این دست کمک می‌کند تا آن‌ها درک درستی از آن‌چه لازم است انجام دهند تا روزی فضانورد شوند، به‌دست آورند. تنها نکته‌ی مهم برای خوانندگان ایرانی این است که به یاد داشته باشند وضعیت در کشور ما با آن‌چه در کتاب آمده متفاوت است؛ برخی از کارهایی که در کتاب گفته شده در این جا قابل انجام نیست.
«کاوشگران فضا» و «ماهواره‌های فضایی» دو نوشته‌ی بعدی، واقعا آن چیزی را نشان داده که دانش فضا اکنون انجام می‌دهد. آشنایی با کارهای روزمره‌ی(!) دانش فضایی، برای خوانندگانی که کم‌کم دارند از یاد می‌برند که ماهواره‌ها به کمک همین شاخه از دانش در فضا مستقر شده است. تماس‌های تلفنی، پخش ماهواره‌ای برنامه‌های تلویزیونی و هزاران چیز دیگر که امروز آنقدر عادی است که کسی دیگر آن را به یاد نمی‌آورد. به هر حال این دو نوشته نقش مهمی در یادآوری علوم فضایی به انسان‌های قرن بیست و یکمی دارد، آن‌ها که از فرط استفاده و نزدیکی فراموش‌اش کرده‌اند.
موجودات فرازمینی موضوع بسیار جذاب هر کتاب مربوط با فضا را تشکیل می‌دهد. این‌جا هم مانند بقیه‌ی قسمت‌ها نگاهی واقع‌گرایانه و علمی به موضوع شده است. فهرستی از فعالیت‌های انجام شده و در حال انجام در این بخش آمده. این‌جا هم از مردان سبز کوچک خبری نیست، غیر از تصاویر تخیلی همراه متن و یکی از جعبه‌های آگاهی دهنده‌ی متن که درباره‌ی موجودات فضایی در فیلم‌های سینمایی نوشته شده است.
در پایان جدول پروازهای سرنشین‌دار از وستوک تا شاتل و پروازهای پس از شاتل چاپ شده؛ خواننده‌ی علاقه‌مند می‌تواند اطلاعات جالبی از جمله مدت زمان، تاریخ و توضیح فشرده‌ای از ماموریت را بیابد.
روی هم رفته کتاب علوم فضا کتاب خوبی برای آشنایی مقدماتی با این رشته است. تنها موضوعی که خواننده هنگام مطالعه بهتر است به یاد داشته باشد، این است که نویسندگان از برنامه‌های فضایی آمریکا طرفداری خارج از عدل و انصاف کرده‌اند. این موضوع به حدی است که اعتراض ویراستار را هم (پاورقی صفحه 56) به همراه داشته است. معلوم است که بعضی از دعواهای جنگ سرد با وجود این‌که دیگر جنگ سردی در کار نیست در ذهن آدم‌های آن دوره ادامه دارد. این یکی از نمونه‌های تاثیر منفی تبدیل قضایای علمی به باورهای ملی و … بر روند تاریخ‌نگاری و دانش است.
آروین صداقت‌کیش
آذرماه 1386
