ماجرای رصد هلالِ شامگاهی شعبان ۱۴۴۲ از آسمانِ شیراز

بررسی‌های پیش از رصد:

-) روز رصد:

یکشنبه ۲۴ اسفند ۱۳۹۹، ۳۰ رجب ۱۴۴۲ و ۱۴ مارس ۲۰۲۱.

-) پارامترهای رصدی

به‌مانند گزارش‌های پیشین، از نرم‌افزارِ Accurate Times برای برآورد پارامترهای رصدی استفاده می‌کنم.

تصویر ۱: پارامترهای رصدیِ هلال شامگاهی شعبان ۱۴۴۲ با نرم‌افزار Accurate Times برای شهر شیراز

با توجه به تصویر ۱، معیار محمد عوده می‌گوید که هلال به‌راحتی با چشمِ غیرمسلح دیده خواهد شد.

-) معیارهای رؤیت پذیری:

در تصویر ۲، وضعیتِ هلالِ شامگاهی شعبان ۱۴۴۲ با توجه به دو ضابطه‌ی رؤیت پذیری مهندس قاضی میرسعید (معیار فاز و ارتفاع)، [۱]، و مهندس رستمی (مدل مثلثی)، [۲]، ارائه‌شده است. با توجه به معیار فاز و ارتفاع، هلال با چشم غیرمسلح دیده می‌شود و با توجه به مدل مثلثی، هلال برای ابزارِ گروه (تلسکوپ ماکستوف-کاسگرین ۹۰ میلی‌متری اسکای واچر) در ناحیه‌ی رؤیت پذیری قرار دارد. بنابراین، با توجه به این دو معیار و معیارِ عوده، هلالِ ساده‌ای پیش رو خواهیم داشت.

تصویر ۲: رؤیت پذیریِ هلال شامگاهی شعبان ۱۴۴۲ با کمک (الف) معیار فاز و ارتفاع و (ب) ضابطه‌ی مدل مثلثی

در ادامه‌ی بررسی، شیوه‌ی جستجو برای این هلال نیز شرح داده می‌شود.

-) نحوه‌ی جستجوی هلال.

دقت در تصویر ۳ نشان می‌دهد که محل غروبِ ماه با خورشید، تنها یک درجه تفاوت دارد و زاویه‌ای هم که مسیرِ حرکت ماه با افق می‌سازد برابر است با ۵۸ درجه. ابزارِ زاویه‌سنجیِ همراه دوربین عکاسیِ گروه خطایی برابر با ۵ درجه دارد ازاین‌رو در بهترین حالت می‌توان زاویه را روی ۶۰ درجه تنظیم کرد. ازاین‌رو، بدین‌صورت عمل می‌کنیم.

در ابتدا، دوربین عکاسی را روی تلسکوپ و سه‌پایه سوار می‌کنیم. سپس، فیلتر مناسب رصد خورشید را نصب می‌کنیم و آن را داخل کادر قرار می‌دهیم. در ادامه، صبر می‌کنیم تا خورشید به افق محل برسد. در آن هنگام، فیلتر را برداشته و کادرِ ۱/۵ درجه‌ای تصویر را به‌گونه‌ای جابجا تنظیم می‌کنیم که محل غروبِ آفتاب در منتهاالیه سمت چپ کادر قرار بگیرد. سپس، با زاویه‌ی ۶۰ درجه نسبت به افق، مسیر فرضیِ حرکتِ ماه را در پخشِ زنده‌ی دوربین جارو می‌کنیم تا هلال رؤیت گردد. بعد از رؤیت هلال، چند عکس از آن گرفته می‌شود. در انتها هم برای کالیبراسیون چند عکسِ شاهد تهیه می‌گردد.

تصویر ۳: مسیرِ حرکتِ ماه در فاصله‌ی زمانِ بینِ غروبِ آفتاب و غروب خودش (مکث ماه حدود ۵۷ دقیقه است).

برنامه‌ی رصد گروه رؤیت هلال انجمن اخترشناسی شیراز

با توجه به برنامه‌ریزیِ قبلی، اعضای گروه شامل خانم نازنین ارادت، آقای ارادت، محمد رنجبران و عبدالرسول رنجبران ساعت ۱۶:۰۰ به محل رصد رسیدند. بعد از قرار دادنِ ماشین‌ها در محلی مناسب، ساعت ۱۶:۱۷ دقیقه پیاده‌روی برای رفتن به محل استقرار آغاز کردید و تا ساعت ۱۷:۰۷ دقیقه ادامه یافت. سپس، سوار کردن دوربین، تنظیمِ تلسکوپ، سه‌پایه‌ی عکاسی و بیانِ توضیحاتِ پیش‌نیاز، تا ساعت ۱۷:۳۸ زمان برد.

در ادامه، خورشید در کادر دوربین قرار گرفت، با فیلتر، و تا ساعت ۱۷:۴۷ که زمانِ غروبِ ظاهریِ آن بود دنبال گردید، تصویر ۴.

تصویر ۴: محل غروبِ آفتاب ساعت ۱۷:۴۷ دقیقه در رصدگاه (ایزو ۱۰۰، نوردهی ۰/۰۰۰۲۵ ثانیه و کالیبره شده با چهار فریم فلت)

بعدازآن جستجو برای یافتنِ هلال آغاز شد و این کار ادامه یافت تا اینکه در ساعت ۱۸:۰۹ هلال در پخش زنده‌ی دوربین عکاسی رصد گردید. سپس، چندین عکس از هلال گرفته شد و رویه ادامه یافت تا ساعت ۱۸:۲۰ دقیقه که دو نفر از اعضا ماه را در منظره یاب دوربین عکاسی (رؤیت با چشم مسلح) دیدند. درنهایت، یکی از اعضا ساعت ۱۸:۲۶، یک نفر دیگر ساعت ۱۸:۳۱ و دیگر اعضا هم تا قبل از ساعت ۱۷:۴۴ که غروب ظاهری ماه رخ داد هلال را با چشم غیرمسلح مشاهده کردند.

با اتمامِ فرایندِ رصد، ابزار و تجهیزات جمع شد و گروه به سمتِ پایین کوه به راه افتادند.

تصاویر ماه و خورشید

در تصویر ۵، عکس ماه و خورشید آورده شده است. در تصویرِ ماه، دهانه‌ی نِپِر (Neper crater) دیده می‌شود و در عکسِ خورشید هم لکه‌ی کوچک ۲۸۰۸ تاحدودی قابل‌مشاهده است.

تصویرِ ۵: هلالِ شامگاهی شعبان ۱۴۴۲ (ایزو ۵۰۰، نوردهی ۰/۰۳۳ ثانیه) با تصویرِ خورشیدِ پیش از غروب (ایزو ۲۵۰ و نوردهی ۰/۰۱۶۷ ثانیه)

سنجشِ طولِ کمانِ هلال

طول کمان حدود ۱۳۵ درجه با خطای ۵ درجه سنجش گردید. برای راست آزمایی آن هم از معادله‌ی آقای امیر حسن‌زاده، [۳]، استفاده شد. برای جداییِ زاویه‌ای این هلال که حدودِ ۱۴/۳۵ درجه بود، عدد ۱۳۸/۸ درجه حاصل می‌شود که با توجه به دامنه‌ی خطا کاملاً با سنجش منطبق است.

اطلاعاتِ رصدگاه:

محل رصد، بام سبزِ شیراز دارای عرضِ جغرافیاییِ ۲۹ درجه و ۴۰ دقیقه و ۲۶ ثانیه‌ی شمالی و طول جغرافیاییِ ۵۲ درجه و ۳۰ دقیقه و ۳۴ ثانیه‌ی شرقی است. همچنین ارتفاعِ آن از سطح دریا ۱۹۷۰ متر می‌باشد. به‌علاوه‌ی اینکه این منطقه در افق غربی به‌اندازه‌ی ۳/۸ درجه افق بسته دارد.

استفاده ازین محل برای دیدنِ هلال‌های باریک توصیه نمی‌شود. اما، چون هلال ساده بود و فرصتی هم برای کوه‌پیمایی فراهم می‌کرد، این رصدگاه انتخاب گردید.

اعضای گروه:

خانم نازنینِ ارادت، عضو انجمن اخترشناسی شیراز، آقای ارادت (پدرِ خانم ارادت)، محمد رنجبران، نویسنده‌ی گزارش و عضو هیئت‌علمی انجمن اخترشناسی شیراز، و آقای عبدالرسول رنجبران (پدر نویسنده‌ی گزارش).

تجهیزاتِ مورداستفاده:

دوربینِ عکاسیِ کَنون شش دی، تلسکوپ ماکستوف-کاسگرین ۹۰ میلی‌متری اسکای‌واچر و سه‏‌پایه‌ی معمول عکاسی.

مراجع

[۱] سید محسن قاضی میرسعید، ۱۳۹۹، خلاصه مقاله معیار فاز و ارتفاع، وب‌سایت گروه پایش رؤیت هلال ماه، اسفندماه.

[۲] سید قاسم رستمی، ۱۳۹۰، پیش بینی حداقل قدرت ابزار اپتیکی مورد نیاز برای رؤیت هلال با استفاده از ضابطه مدل مثلثی، مجله پژوهشنامه فرهنگ و تمدن اسلامی (تحقیقات اسلامی سابق)، سال ۲۱ شماره ۳. بازنشر در وب‌سایت گروه پایش رؤیت هلال ماه.

[۳] Hasanzadeh, A. (2012). Study of Danjon limit in moon crescent sighting. Astrophysics and Space Science, 339(2), 211-221.