انجمن‌های نجوم آماتوری
پاتریک مور
برگردان: آروین صداقت‌کیش
نجوم آماتوری تاریخ طولانی و درخشانی دارد. برای مثال «ویلیام هرشل» کاشف سیاره‌ی اورانوس و احتمالا بزرگ‌ترین رصدگران، کار خود را به عنوان یک آماتور آغاز کرد. در ۱۸۴۵ سومین «اِرلِ راس» چیزی را ساخت که بعدا قوی‌ترین تلسکوپ دنیا شد (تلسکوپ بازتابی ۷۲ اینچ «بیر کاستل») و از آن برای کشف شکل مارپیچی اجرامی استفاده کرد که امروز می‌دانیم کهکشان است. آماتورهای امروزی کارهایی را انجام می‌دهند که حرفه‌ای‌ها وقتی برای آن ندارند، علاقه‌ای به انجام‌اش ندارند یا برای آن آماده‌ی نیستند (نگاه کنید به همکاری آماتورها و حرفه‌ای‌ها). هرگاه، رصدگری کار خودش را می‌کند ارزش کوچکی را مرتبط با آن ایجاد می‌کند؛ این آن جایی است که انجمن‌های نجوم آماتوری تقش بزرگی بازی می‌کنند.
مهم است یادآوری شود که انجمن‌های آماتوری و حرفه‌ای در سطح بالا، هم‌پوشانی قابل ملاحظه‌ای دارند. برای مثال: «انجمن ستاره‌شناسی پادشاهی»، اصلی‌ترین سازمان حرفه‌ای در بریتانیا، اعضای آماتور زیادی دارد و کم و بیش در زمان‌های اخیر بعضی از آماتورها به عنوان سرپرست خدمت کرده‌اند (برای مثال «دبلیو اچ استیونسون»، یک پزشک). انجمن نجوم بریتانیا، بیایای (BAA) در اصل آماتوری است اما دربرگیرنده‌ی حرفه‌ای‌‌های زیادی نیز هست و در میان روسای گذشته‌ی آن چند منجم پادشاهی بوده‌اند. شرایط مشابهی در کشورهای دیگر برقرار است. حتا اتحادیه‌ی بین‌المللی نجوم، آی‌‌ای‌‌یو (IAU) هدایت کننده‌ی پیکر نجوم در دنیا، تعداد کمی عضو آماتور دارد.
بریتانیا همیشه در پژوهش‌های نجومی پیش‌رو بوده، بنابراین ممکن است ارائه‌ی مختصری از چگونگی پیشرفت انجمن‌های گوناگون در آن‌جا، سودمند باشد.
البته تاریخ انجمن نجوم پادشاهی به دههی ۱۸۲۰ برمی‌گردد و یکی از اولین مدیران آن سر ویلیام هرشل بوده است (نگاه کنید به خاندان هرشل). این انجمن دارای محدودیت‌هایی برای ورود بود؛ به‌ویژه، هیچ زنی تا مدت‌ها بعد اجازه‌ی عضو شدن نداشت. نیاز آشکاری به وجود یک انجمن نجوم آماتوری ملی بود. در دههی ۱۸۸۰ «انجمن نجوم لیورپول» به وجود آمد و یک شبه به یک سازمان بین‌المللی تبدیل شد. سپس ناگهان فروریخت، بخشی به دلایل مالی و بخشی به دلیل مدیریت ضعیف. آن موقع بود که بیایای شکل گرفت. اولین همایش‌اش در ۱۸۹۰ در لندن برگزار شد.
از ابتدا، بی اِی اِی در مسیر تبدیل شدن به یک انجمن رصدی قرار گرفت و بخش‌های مختلف شکل گرفته، هر یک به وسیله‌ی یک مدیر مجرب هدایت می‌شد. برای مثال یک بخش کلا به رصد سیاره‌ی مشتری اختصاص داشت و گزارش‌های منظمی در مجله‌ی ماهانه‌ی انجمن و مجله‌ی تخصصی «خاطرات» (نگاه کنید به انجمن‌های نجومی و انتشارات) چاپ می‌شد. احتمالا درست است اگر بگوییم این انتشارات بهترین و پی‌گیرترین مجموعه‌ی رصدهای قابل دسترس مشتری را ارائه می‌کند. این کار امروز هم ادامه دارد. هر چند حقیقت این است که دست‌آوردهای کاوشگرهای فضایی جای هر برنامه‌ی رصد از روی زمین را گرفته است. دیگر بخش‌ها به خورشید، ماه، مریخ، دنباله‌دارها، ستارگان متغیر و از این قبیل می‌پرداختند.
در ابتدا بیایای مورد تایید انجمن نجوم پادشاهی نبود، اما به زودی آشکار شد که تعارضی میان علاقه‌مندی این دو نیست. اکنون سال‌های زیادی است که دو انجمن در یک ساختمان در بارلینگتون هاوس در پیکادلی جا دارند. شاخه‌های مختلف بیایای تثبیت شده، هر چند یکی یکی تصمیم گرفتند جدا شده و در کل مستقل شوند. فقط شاخه‌ی نیو ساوت ولز در استرالیا هنوز باقی است.
در بیایای هیچ محدودیتی برای ورود نبود، و تعدادی عضو خیلی جوان داشت. به هر حال در لحظاتی نیاز به ایجاد تسهیلات برای یک انجمن برای جوانان احساس می‌شد. طرح پیشنهادی برای بخش جوان به شورای بیایای ارائه شد اما پذیرفته نگردید. این موضوع منجر به شکل‌گیری «انجمن نجوم جوانان»، جی‌ای‌اس (JAS) شد. فرض بر این بود که مشتاقان جوان ابتدا به جی‌ای‌اس پیوسته و سپس به بیایای می‌روند. در ابتدا این اتفاق افتاد اما در اوائل دههی ۱۹۶۰ جی‌ای‌اس تصمیم گرفت که به یک سازمان موازی تبدیل شود. امروز به عنوان انجمنی برای اخترشناسی عمومی شناخته شده است.
تردیدی نیست که بیایای برای چندین سال در نوع خودش سازمانی بسیار موفق بوده. این موضوع تا حدی هنوز درست است. اما بیایای بیشتر در لندن متمرکز است و نیاز به انجمن‌های محلی همچنان احساس می‌شود. امروزه هر شهر بزرگی در جزایر بریتانیا انجمن خودش را دارد، بسیاری از این انجمن‌ها به بیایای وابسته‌‌اند.
یکی از امتیاز‌های بزرگ انجمن‌های محلی این است که بتوانند یک رصدخانه برپا کنند. رصدخانه‌های عمومی در بریتانیا کمیاب است و انجمن‌های محلی برای پر کردن این جای خالی ارزشمند بوده‌اند. بعضی از این انجمن‌ها بسیار خوب مجهز شده و قادرند کارهایی با استاندارد حرفه‌ای‌ها انجام دهند. افزون بر این بسیاری از جوانان مشتاقی که با پیوستن به نزدیک‌ترین انجمن محل زندگی‌شان شروع می‌کنند، پیش می‌روند تا یک اخترشناس حرفه‌ای شوند. انجمن‌های دانش‌آموزی هم رونق دارند، هر چند این حقیقت دارد که آن‌ها دست‌کم وابسته به حضور یکی از کارکنان متعهد و مشتاق هستند. مدارس کمی هم تلسکوپ رادیویی مخصوص به خودشان دارند (برای مثال: مدرسه‌ی «تانتون» در «سامرست»).
در اسکاتلند و همچنین در ایرلند انجمن‌های نجومی زیادی موجود است. همچنین در «جزایر کانال» و «جزایر مان» انجمن‌های فعالی حضور دارند. همه‌ی این انجمن‌های گونه‌گون برای منافع دو جانبه‌اشان به هم می‌پیوندند و با یکدیگر کار می‌کنند. علاوه بر این تعداد زیادی از آن‌ها مجلات منظم منتشر کرده و گزارش و نتایج فعالیت‌های‌شان در پیایند‌های ملی مانند «مدرن استرونومر» و «استرونونمی ناو» چاپ می‌شود.
در ایالات متحده شرایط از نظر رصدخانه‌های عمومی خیلی بهتر است و انجمن‌های آماتوری به راستی زیاد است. «انجمن آمریکایی رصدگران ستارگان متغیر»، ای‌ای‌وی‌اس‌او (AAVSO) که بزرگ‌ترین سازمان از نوع خودش در تمام دنیا است، تعداد بسیار زیادی رصد مهم فراهم می‌آورد. همان‌طور که قابل پیش‌بینی است این انجمن از آماتورها و حرفه‌ای‌ها تشکیل شده. اما برای باریکه‌ی رصدهای بصری آماتورها پرکارترین گروه‌اند؛ به خصوص حالا که می‌توانند از ابزارهای الکترونیک مانند سی‌سی‌دی بهر بگیرند و نتایجی بدست آورند که رضایت پژوهش‌گران حرفه‌ای را جلب می‌کند. فهرست کردن همه‌ی انجمن‌های مهم دیگر صفحات زیادی را اشغال می‌کند. اما باید اشاره‌ی ویژه به «انجمن نجوم اقیانوس آرام» کنیم که اعضای آماتور زیادی دارد.
کانادا دو انجمن اصلی دارد: «انجمن نجوم کانادایی» (که بیشتر حرفه‌ای است) و «انجمن نجوم پادشاهی کانادا» (بخشی حرفه‌ای و بخشی آماتور). همین شرایط در استرالیا و نیوزلند برقرار است. انجمن‌های نجوم آماتوری همچنین در بیشتر کشورهای اورپایی و روسیه رونق دارد. البته ژاپن هم یک سنت بزرگ رصدهای آماتوری دارد و در آن‌جا نیز سازمان‌های ملی و محلی هر دو موجود است.
به طور طبیعی همه‌ی انجمن‌ها (ملی و محلی) همایش‌های منظم برگزار می‌کنند. این همایش‌ها ارزشمند است چرا که احتمال دارد سخنرانان مشهور به این همایش‌ها دعوت شوند که می‌توانند به انجمن مشاوره داده و از آن حمایت کنند.
همیشه ملاحظات مالی زیادی پیش رو است. حق عضویت در کمترین حد ممکن نگه داشته شده، اما صورت‌حساب‌ها باید پرداخت شود به‌خصوص اگر انجمن درگیر ساختمان (از هر نوع) باشد. اقتدار محلی اغلب کمک می‌کند اگر چه دیگران کمتر کمک می‌کنند (در بریتانیا یک انجمن اخیرا وادار شد رصدخانه‌اش را ترک کند زیرا شورای شهر تصمیم گرفت اجاره‌ی زمین را به مقدار غیر ممکنی افزایش دهد). با این همه، حتا انجمنی هم که مرکز و رصدخانه ندارد، بی‌تردید به سختی می‌تواند اعضایی داشته باشد که مالک تلسکوپ خودشان باشند و آن را در دسترس تازه‌واردان بگزارند. اکنون چند انجمن بلندپرواز هم آسمان‌نمای خودشان را برپا کرده‌اند؛ مطمئنا یک آسمان‌نما بهترین وسیله‌ی کمک‌آموزشی ممکن است. تعداد زیادی از این انجمن‌ها در آمریکا و چندتایی هم در بریتانیا هست. به‌ویژه، الان آسمان‌نمایی به وسیله‌ی «انجمن نجوم ساوث داونز» در «ساسکس» در نزدیکی «چیچستر» بنا شده است.
عقب‌گردی در سال‌های اخیر اتفاق افتاده؛ پیشنهاد شد که یک سازمان بین‌المللی آماتوری شکل بگیرد تا کارهای انجمن‌ها را در سراسر دنیا هماهنگ کند. در خلال دههی ۱۹۶۰ در نشست عمومی اتحادیه‌ی بین‌المللی نجوم عملا این سازمان بر پا شد: «اتحادیه‌ی بین‌المللی نجوم آماتوری»، آی‌یو‌ای‌ای (IUAA). این اتحادیه انتشاراتی داشت و چند همایش هم در کشورهای مختلف برگزار کرد ولی باید اعتراف کرد که باز هم به دلیل فشارهای مالی هرگز حقیقتا موفق نبود. امید این هست که اتحادیه در آینده توسعه پیدا کرده و نقش واقعا موثری ایفا کند. اما مشکل است که چنین چیزی برنامه‌ریزی شود. برای عملی شدن‌اش کارهای زیادی باقی است که باید انجام داد.
در این میان انجمن‌های نجوم آماتوری تقریبا در تمام کشورها وجود دارد. ارزش آن‌ها را نمی‌توان بیش از اندازه بر آوردکرد. امروزه در عصر فضا نقش آن‌ها بیش از آن است که پیش‌تر بود.
دیدگاهتان را بنویسید