پنج اسفند زادروز خواجه نصیر الدین طوسی
ابو جعفر محمد بن محمد بن حسن طوسی مشهور به خواجه نصیرالدین شاعر، فیلسوف، متکلم، فقیه، ستاره‌شناس، ریاضیدان، پزشک و معمار ایرانی قرن هفتم قمری است. خواجه نصیرالدین طوسی یکی از سرشناس‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلامی است.
او روزهای کودکی و نوجوانی اش را در توس سپری کرد و در همان دوران علوم دینی و عقلی و منطق و حکمت طبیعی را آموخت.
در دوران جوانی علم نجوم و ریاضی را نزد «کمال‌الدین موصلی» آموخت.
کتاب‌های متعددی از جمله «شرح اشارات ابن سینا»، «تحریر اقلدیس»، «تولی و تبری» و «اخلاق ناصری» و چند کتاب و رساله دیگر را تألیف کرد.
با فتح ایران توسط هلاکو، خواجه نصیرالدین نزد خان مغول احترام و موقعیت ویژه‌ای یافت. ارج و قرب خواجه به حدی بود که هلاکو بدون مشورت وی هیچ تصمیمی نمی‌گرفت. خواجه طوسی در حمله هلاکو به بغداد در سال ۶۵۵ قمری نیز همراه او بوده است. وی پس از فتح بغداد توسط هلاکو، ساخت یک رصدخانه را به هلاکو پیشنهاد کرد؛ این پیشنهاد مورد پسند هلاکو قرار گرفت و ساخت رصدخانه‌ی مراغه از سال ۶۵۷ ق آغاز شد.خواجه نصیر، رصدخانه مراغه را محلی برای جمع کردن تعداد زیادی از دانشمندان آن زمان قرار داد و بدین گونه آنها را از کشته‌شدن رهایی بخشید و نیز تلاش زیادی برای جمع‌آوری تعداد زیادی از کتاب‌ها و حفظ آنها کرد. کار ساخت رصدخانه تا پایان عمر خواجه به طول انجامید و زیج به دست آمده از این رصدخانه، زیج ایلخانی نام گرفت. زیج ایلخانی سده‌ها از اعتبار خاصی در بسیاری از سرزمین‌های آن زمان -از جمله در چین- برخوردار بوده‌است و در سال ۱۳۵۶ میلادی (۳۰۰ سال پس از مرگ طوسی) ترجمه و در اروپا منتشر شد. قدیمی‌ترین نسخهٔ این زیج در کتابخانهٔ ملی پاریس نگهداری می‌شود.
خواجه نصیر همچنین کتابخانه بزرگی در محل رصدخانه مراغه احداث نمود و به فرمان هلاکو بسیاری از کتاب‌های نفیس و سودمندی که از بغداد، دمشق، موصل و خراسان غارت شده بود به آن انتقال یافت. به عقیده برخی از مورخان، حدود ۴۰۰ هزار کتاب در کتابخانه مراغه گرد آمده بود و انواع کتاب از زبان‌های چینی، مغولی، سنسکریت، آشوری و عربی به زبان فارسی ترجمه شد و در دسترس طالبان علم و دانشمندان رصدخانه قرار میگرفت.
خواجه نصیر حدود یکصد و نود کتاب و رسالهٔ علمی در موضوعات متفاوت به رشتهٔ تحریر درآورد که از میان آنها میتوان به کتاب شکل القطاع اشاره نمود که در آن برای اولین بار مثلثات را به عنوان دانشی مستقل معرفی کرد و آن را در پیش‌گفتار علم نجوم دانست، همچنین قوانین اساسی برای حل مثلثات مسطح و کروی مطرح می‌کند. از آثار دیگر او به کتاب تجریدالکلام که دربارهٔ نور است میتوان اشاره کرد. او در این کتاب با تکیه بر نظریهٔ ذره، مطالبی را عنوان می‌کند که فوق‌العاده اهمیت دارد.
علاوه بر اینها وی در نحوهٔ استفاده از ساعت آفتابی ابتکار جدیدی برای رصد کردن به خرج داده است که این ابتکار در علم ستاره‌شناسی ارزشمند است.
به پاس بزرگداشت این دانشمند بزرگ در ایران روز ۵ اسفند، سالروز تولد خواجه نصرالدین طوسی را روز مهندسی نام‌گذاری کرده‌اند.
یک دهانه آتشفشانی ۶۰ کیلومتری در نیم‌کره جنوبی ماه و یک خرده سیاره که در سال ۱۹۷۹ کشف شد هم به نام وی نامیده شده‌است.
شعر زیر، از جمله سروده‌های خواجه نصیرالدین طوسی در مقام علم به شمار می‌آید:
گفتم که دلم ز علـم محروم نشد
کـم ماند ز اسـرار که مفهوم نشد
اکنون که به چشم عقل در می‌نگرم
معلـوم شـد که هیچ معلـوم نشد
زهرا کاظمی
دیدگاهتان را بنویسید