توسط محمد رنجبران (عضو انجمن اخترشناسیِ شیراز) و عبدالرسول رنجبران

بررسی‌های ابتدایی:

در ابتدا با کمکِ نرم‌افزارِ Accurate Times وضعیتِ هلال برای شهر شیراز بررسی می‌شود.

همان‌طور که در تصویر 1 آمده است، سنِ ماه 19 ساعت و 28 دقیقه است که با توجه به اینکه عددی کمتر از 20 ساعت است، هلالی جوان به‌حساب می‌آید. جدایی زاویه‌ای آن 10 درجه و 56 دقیقه و 11 ثانیه می‌باشد. این عدد از حد دانژن که معیارِ ایجاد هلال است و 7 درجه می‌باشد، فاصله دارد. ضخامت هلال 17 ثانیه بوده و مکثِ آن 38 دقیقه است. درنهایت با توجه به معیارِ عوده، هلال با ابزار قابل رصد است و ممکن است با چشمِ غیرمسلح دیده شود. همچنین با توجه به اختلافِ سمت 5/6 درجه‌ای و اختلاف ارتفاعِ 9 درجه‌ای ماه و خورشید، منطقه‌ای که باید هلال مورد جستجو قرار بگیرد مشخص است.

شروعِ برنامه‏‌ی رصد:

از ساعتِ 16:00 گذشته بود که بعد از جمع‌آوریِ وسایلِ عکاسیِ از هلالِ ماه که شاملِ دوربین[1]، تلسکوپ[2]، ابزارِ اتصال، سه‌پایه و زیرانداز است، به همراهِ پدرم از در خانه بیرون آمدیم. سوار ماشین شدیم و حرکت کردیم. ساعت 16:49 دقیقه به رصدگاه رسیدیم. 8 دقیقه تا محل استقرار قدم زدیم. 16 دقیقه طول کشید که ابزار را سوار کنیم. در تصویر 2 افق رصدگاه به نمایش درآمده است.

بعدازاینکه ابزار را چیدم فیلتر خورشیدی را جلوی تلسکوپ قراردادم و تلسکوپ را روی خورشید تنظیم نمودم. با عبورِ نصفی از قرص خورشید از افق، فیلتر را برداشتم و دو عکس گرفتم. این دفعه هم مانند ماه قبل، درخشندگیِ خورشید به‌اندازه‌ی کافی کم نشد که دوربین قادر به عکاسیِ مناسب از سطح خورشید باشد. به نظرم رسید دلیلِ آن می‌تواند بسته بودنِ افق رصدگاه در حد چند درجه باشد[3].

بعد از غروبِ آفتاب، با توجه به وجود یک درخت مشخص بر روی بلندترین نقطه‏‌ی تپه، محل غروب آفتاب را به ذهن سپردم.

در ادامه‌ی فرایند، چون از پیش می‌دانستم که نسبت به این نقطه، ماه از کجا غروب می‌کند، حدود آن محل را داخل کادر تصویرِ پخش زنده‌ی دوربین قراردادم و ازآنجا در راستای 55 درجه نسبت به جنوب به‌اندازه‌ی کمی مدام بالا و پایین رفتم، به تصویر 4 دقت نمایید. این کار را برای نقاطِ کمی چپ و کمی راست هم ادامه دادم. همچنین چندین بار از نو با کمکِ تپه‌ی محل غروبِ آفتاب، به محل اصلی برگشتم تا بالاخره هلال ماه را ساعت 18:13 دقیقه (28 دقیقه بعد از غروب آفتاب) برای بار اول در دوربین دیدم[4]. این لحظه بود که بسیار به وجد آمدم. چراکه هلالی را با مکث کمتر از 40 دقیقه دیده بودم.

بعدازاین مشاهده، چند عکس از هلال گرفتم و سپس چند تصویرِ شاهد هم از زمینه‌ی آسمان تهیه نمودم. هلال را دنبال کردم تا اینکه از افق عبور کرد. در تصویر 5 هلال آورده شده است.

کمی بعدازآن ابزار را جمع کردیم و به سمتِ ماشین به راه افتادیم و مسیرِ خانه را پیش گرفتیم.

بحث و بررسیِ پارامترهای هلال:

در یک سال گذشته، گروه ما توانست چندین هلالِ باریک را ثبت کند. برای رصد هلالِ رجب 1442 نیز پیش از رسیدنِ موعد رصد، وضعیتِ هلال‌های مشاهده‌شده‌ی پیشین موردبررسی قرار گرفت. در جدول 1 داده‌ها آورده شده است.

هلالِ ماه رجب 1442 به لحاظِ اندازه در میانه‌ی هلال‌های پیشین قرار داشت. ازاین‌رو درصورتی‌که در قاب تصویر قرار می‌گرفت، حتماً تفکیک می‌شد. اما، با توجه به مکثِ کم، لازم بود که سریع‌تر از تجربه‌های پیشین دیدن آن انجام شود. علاوه‌براین، بعد از رصدِ آن بدین نتیجه رسیدم که پارامتر مکث، اگرچه با تضادِ رنگیِ هلال و زمینه‏‌ی آسمان رابطه‏‌ی مستقیم دارد، ازنقطه‌نظر عکاسی کمتر مهم است. چراکه می‌توان به‌طور دلخواه نورِ زمینه را تنظیم کرد و هلال را مشاهده نمود.

برای هلال جاری به‌عنوانِ آخرین داده‌ی تجربی، طول کمان را هم محاسبه کردم. بدین منظور چهار تصویرِ کالیبره شده با 4 فریمِ شاهد را روی هم انباشته کردم تا حدودی نویزِ تصویر کم شد. بعد سنجشِ طول کمان انجام گرفت. نتیجه در تصویر 6 آمده است. البته لازم به ذکر است که با توجه به محدودیتِ سطح قابل تشخیص و تیرگیِ نواحی انتهایی کمان، خطای 5 درجه برای سنجشِ حاضر مناسب بنظر می‏رسد. با این حال، طول کمان توسط جناب مهدی رحیمی از اصفهان، حدود 120 درجه سنجیده شده است.

مختصات محل:

عرض جغرافیایی: 29 درجه و 51 دقیقه و 15 ثانیه

طول جغرافیایی: 52 درجه و 15 دقیقه و 50 ثانیه

ارتفاع از سطح دریا: 2430 متر

افق بسته در محل غروب آفتاب: نیم درجه

افق بسته در محل غروب ماه: نیم درجه

ابزار:
دوربین: کنون شش دی

تلسکوپ: ماکسوتوف کاسگرین اسکای‌واچر با فاصله کانونی 1250 میلی‌متر و قطر دهانه 90 میلی‌متر

میدانِ دید: یک درجه‏‌ی قوسی

[1] Canon EOS 6D

[2] Maksutov-Cassegrain 90mm SkyWatcher

[3] البته بررسیِ زمان عکس‌ها و نرم‌افزار استلاریوم نشان داد که افق تنها حدود 30 دقیقه (نیم درجه) بسته بوده است.

[4] ارتفاع هلال در این زمان 1 درجه و 50 دقیقه بود.