نویسنده : محمد رنجبران عضو انجمن اخترشناسی شیراز

مقدمه:

عکاسی از هلال‌ماه‌نو، یکی از فعالیت‌های جذاب برای علاقه‌مندان به عکاسیِ نجومیست. از طرف دیگر، رصد ماهانه‌ی آن از لحاظ مذهبی هم مهم است و انجام می‌شود. حالا روز شنبه ۲۶ مهرماه 1399، زمان رصد هلال شامگاهی ربیع‌الاول ۱۴۴۲ است.

بررسی‌های پیش از رصد:

در رصد این هلالِ باریک، دوشب پیش از رفتنِ به رصدگاه برآوردِ متفاوتی انجام دادم. به خاطر داشتم سه هلال باریک را رصد کرده‌ام که میزانِ درخشندگیشان نزدیک این هلال است. ازینرو، داده‌های آنها را همراه با تصویر استخراج کردم و باهم مقایسه نمودم. نتایجِ آن را در جدول 1 ببینید.

به نظرِ نگارنده، اندازه‏‌ی زاویه‌ایِ بزرگِ ماه بر رصد تأثیر مثبت دارد. اما، مکثِ هلال که بخشی از آن مربوط به نزدیکیِ ماه به استوای سماوی است، نقشِ منفی دارد. بااین‌حال، کماکان تمام پارامترها در حد سه رصدِ پیشین هستند. بنابراین، گمان می‌رود که هلال با دشواریِ کم ثبت شود.

تصویرِ این سه هلال به ترتیب در شکل 1 آمده است.

تختِ بودنِ زمینه‏‌ی تصویر در دو هلالِ (الف) و (ج) یکی از مواردی است که جلب توجه می‌کند. چنین کاری را می‌توان با گرفتنِ عکسِ خامِ شاهد انجام داد و بعد تصویر را با آن کالیبره[1] کرد. این مورد برای هلالِ (ب) انجام نشده است. برای ثبتِ فریمِ شاهد، تنها کافی است که به‏ اندازه‏ ی یک تا دو درجه تلسکوپ بچرخد و چند تصویر که ماه درونش نیست گرفته شود و در نرم‌افزاری مانندِ DSS[2] با عنوان فریم فلت وارد شود.

نکته‏‌ی مهمِ بعدی در شکل 1، انتخابِ نوردهی است. تلسکوپِ من نسبتِ کانونیِ بسته‌ای دارد (f/14) بنابراین، نمی‌توان سریع عکاسی کرد. اما، از طرفی هم فاصله کانونی‌اش نسبتاً زیاد است (1250 میلی‌متر) و مقرِ مورد استفاده، ماه را دنبال نمی‌کند. ازینرو، حدِ بالایی برای نوردهی وجود دارد که از رابطه‏‌ی زیر قابل محاسبه است.

که T_E دوره گردشِ زمین به دورِ خود به ساعت، P اندازه‏ ی پیکسل به میکرون، n تعدادِ پیکسل که رد جرم قابل قبول است، F فاصله‏ ی کانونی به میلی‌متر، δ_M میلِ مداریِ ماه و δt هم نوردهیِ مجاز به ثانیه است. محاسبه‏‌ی این پارامتر با دقتِ یک پیکسل برای هلالِ پیشِ‌رو به عددِ 0.073 ثانیه می‌رسد.

حال اگر به شکل 1 توجه کنید، می‌توان دید که تا 2 برابر این عدد هم انتخاب شود کماکان تصویرِ هلال خوب است. اما، وضوحِ تصویر برای حدودِ نصف این عدد از همه بهتر است و نویزِ کمی هم دارد. بنابراین، به‌نظرِ نگارنده عدد 0.033 ثانیه اولین انتخاب برای عکاسی خواهد بود.

مرحله‏‌ی بعد در بررسیِ پارامترهای پیش از رصد، مانندِ رصدهای پیشین، بررسیِ الگویِ یافتنِ هلال است. برای این رصد نیز از الگوی جاروییِ یک درجه آزادی استفاده خواهد شد. به‌ترتیبی که در شکل 2 آمده است.

با توجه به شماتیکِ رسم شده در شکل 2، بعد از رسیدنِ به رصدگاه، ابتدا صبر می‌کنیم که خورشید نزدیکِ موقعیتِ غروب گردد، سپس تلسکوپ را به سمتِ آن می‌بریم و خورشید را در کادر قرار می‌دهیم. بعد از غروب، تلسکوپ را با کمکِ جوینده حدودِ 3 برابرِ اندازه‏‌ی خورشید یعنی 1.5 درجه به سمتِ چپ می‌چرخانیم. بعد در راستایِ زاویه‏‌ی 60 درجه‌ای نسبت به جنوب، شروع به جاروی آسمان می‌کنیم. تا هلال رویت شود.

گزارشِ رصد:

ساعت 15:45 دقیقه از منزل راه افتادیم. کمی نگران بودم که دیر شود. ساعت 16:40 دقیقه به رصدگاه رسیدیم. کمی پیاده روی کردیم تا ساعت 16:48 به محلِ استقرار وارد شدیم. آماده سازی و تنظیمِ تجهیزات تا 17:08 دقیقه انجام شد. خورشید ساعتِ 17:24 دقیقه کامل زیر افق رفت. بعد من داخل جوینده‏‌ی لیزری را نگاه کردم. ولی زمینه خیلی روشن بود و نورِ لیزر خوب دیده نمی‌شد. بااین‌حال، تقریبی حدودِ سه برابر خورشید سمت چپ رفتم و در راستای مورد نظر شروع به جاروی آسمان نمودم. اما، چند بار که امتحان کردم موفق نشدم. فکر می‌کردم که احتمالاً به اندازه‏‌ی درست سمتِ چپ نیامده باشم. بعد هم دیگر دقیق محلِ غروب یادم نبود. ازینرو، چند باری سمت را عوض کردم چند بار به چپ رفتم و چند بار به راست و در راستای مورد نظر جارو کردم. اما، فایده نداشت. چند بار از پدرم ساعت را پرسیدم که متوجه باشم ماه حدوداً در چه ارتفاعی است. تا ساعت 17:50 مشغول این کار بودم. چون دیدم موفقیتی کسب نمی‌کنم، روش را تغییر دادم. این بار ارتفاع ثابت جستجو کردم. در آن موقع، رنگ از بالا، آبی، سفید، زرد، نارنجی و قرمز بود. من ارتفاعی حدود پایین‌ترین بخش سفید را انتخاب کردم و در ناحیه‌ای که فکر می‌کردم خورشید غروب کرده، از سمتِ چپ حدود 10 درجه به سمت راست آمدم. بعد ارتفاع را کمی کم کردم و این بار وارونه برگشتم. اینگونه بود که ساعت 17:52 دقیقه موفق به رصد هلال شدم. با دکلانشور 4 تا عکس از هلال گرفتم و بعد کمی به سمت چپ آمدم و 4 تا عکسِ شاهد هم گرفتم. بعد دوباره به افق برگشتم و فوکوس را دوباره تنظیم کردم و از نو هلال را وارد کادر کردم و این بار با نوردهیِ بیشتر روند پیشین را تکرار کردم. چند باری هم از منشورِ منظره یاب تلاش کردم با چشم هلال را ببینم. کمی دوربین را لرزاندم و متوجه شدم که هلال آنجاست. بعد از پایان کار دیگر دهانه‏‌ی تلسکوپ را بستم و با کمکِ جوینده محل ماه را نگاه کردم و تلاش کردم مستقیماً هلال را ببینم ولی نتوانستم.

نهایتاً دوربین را خاموش کردم و ابزار را بستیم و ساعت 18:10 دقیقه از محل استقرار به سمتِ ماشین حرکت کردیم.

در ادامه تصویرِ هلال و تصویرِ آفتاب در حوالیِ غروب آمده است.

رصدگران: عبدالرسول رنجبران و محمد رنجبران

ابزارِ مورد استفاده: دوربینِ کنون شش دی، ریموت کنترلرِ بیسیم مارکِ ویلتراکس، تلسکوپ 90 میلی‌متریِ ماکستوف-کاسگرین مارکِ اسکای‌واچر و سه‏‌پایه‏‌ی عکاسی

موقعیت رصدگاه: شمال شرقیِ شهرِ شیراز در ارتفاع 2400 متر بالاتر از سطح دریا با افقِ بستهِ نزدیکِ 1 درجه.

[1] Flat-frame Calibration

[2] Deep Sky Stacker